E-Book Overview
Prvi deo ovog Ćosićevog romana-reke uvodi čitaoce u predigre Prvog svetskog rata, politička i vojna previranja u Evropi i raspoloženje srpske Vlade, vojske i naroda u trenutku opšte mobilizacije usled austrougarske objave rata. Upoznajući nas sa porodicom Katić iz Prerova, glavnim nosiocima radnje ove ratne epopeje, pisac prepliće njihove sudbine na fonu prelomnih događaja koji su određivali sudbinu srpskog naroda pre tačno sto godina: malu zemlju u srcu Balkana zahvata sveopšti ratni vihor u kojem će njeni žitelji doživeti možda nasvetlije i najtragičnije trenutke u svojoj novijoj istoriji... „Dobrica Ćosić je Vremenom smrti podigao spomenik srpskom narodu postradalom u Velikom ratu. Ova knjiga-spomenik će ostati kao trajno sećanje na Vreme Smrti, najtačniji naziv za Veliki rat, godine umiranja, nestajanja našeg naroda, pod senkom krsta koja nas i danas skriva od Vremena Života.“ Dušan Kovačević „Srpski Rat i Mir!“ Publishers Weekly
E-Book Content
DELA DOBRICE ĆOSIĆA VREME SMRTI 1
Dobrica Ćosić VREME SMRTI prva knjiga roman
BEOGRADSKI IZDAVAČKO-GRAFIČKI ZAVOD 1984.
MMXVI
PREDGOVOR
NADSMISLOVI ISTORIJE I UMETNOSTI Kao i sva velika dela, i Vreme smrti nagoni na stara razmišlјanja i stare teme, na bitne probleme estetike i književnosti. Otkako postoji književnost, nad njom lebdi neprestana sumnja i pitanje: šta je ona zapravo, ta književnost koja se bavi lјudskim sudbinama, koja se nagne nad istorijom, ili nad tragikom pojedinca, šta ona, zapravo, nudi čovekovom saznanju i svesti, u kakvom je odnosu prema pitanjima postojanja, morala i istorije. Vreme smrti sva ta pitanja izaziva; književnost nije samo i isklјučivo jezički izraz, niti je samo konstrukcija, mada i to jeste, ona je, u isti mah, i smisao i značenje; kada se u književnom delu začne dijalog sa tragikom postojanja naroda i njegovom otporu toj tragici, onda se ta značenja proširuju, pa književno delo, kao što je Vreme smrti, počinje da biva ne samo problem kritike, već i filozofski problem u najširem smislu te reči. Izviru iz ove veličanstvene građevine dobro znana pitanja: u kakvom je odnosu književnost prema trajanju, šta znači odnos književnosti prema takozvanoj stvarnosti, postoji li nešto — što su mislili i misle svi racionalisti — što se može nazvati umetničkom istinom, može li književnost da bude stvarni nadsmisao trajanja, i šta taj nadsmisao znači? Vreme smrti sva ta pitanja pokreće svojim postojanjem; ali, u isti mah, ovaj roman je i prvenstveno problem vrednosti i odnosa umetnosti prema događajima koji su značili jedan sudbonosni trenutak u istoriji srpskog naroda — prvi svetski rat. Da li nam je pisac ponudio jedno od mogućih umetničkih rešenja i teorijskih odgovora na pitanje koje nam se čini osnovnim: može li jedna velika književna tvorevina da teče paralelno, kao autonomna estetska vrednost, sa istorijskim zbivanjem koje mu služi, istovremeno, i kao građa, i kao motiv, i kao inspiracija, i kao osnova? Ako se delo posmatra kao celina, iako sastavlјeno iz četiri toma, onda će se brzo otkriti da je, valјda, jedna od najvećih vrednosti ovog romana u tome što autor samo zbivanje, i činjenica i istorije, u svojoj stvaralačkoj viziji ostvaruje kao novo postojanje i kao novu, a ne samo estetsku, realnost. U prvi mah ova tvrdnja zazvuči nejasno; jer Vreme smrti se bavi
događajem koji je jedinstven u istoriji evropskih naroda; radi se o realnoj drami koja snagom svoje dramatičnosti opasno može da ugrozi piščevu sposobnost da je do kraja ukroti i prevaziđe, i da je ostvari kao sistem estetskih vrednosti. Istorija književnosti nas uči da je takvih umetničkih slamanja pred istorijskim činom bilo podosta, jer su sve to zamke na putu stvaranja romana koji se nadkrilјuje nad istorijom koja svojim intenzitetom i tragičnošću može da postane jača od umetničke transpozicije. Tako je, Ćosić preuzeo veliki rizik