учуутал барахсаҥҥа: (баҕа силэ байҕалга эмтээх)

В В В Я В ^ М. П. Алексеев-Дапсы 'к х т ш ш х ш х ш ; Wt7C?Cn7Cr(7t7(7(7Crcri7C7l7i 47777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777Z '7777777777777777777777777777777777777///////////////////77777////////////////////7777j УЧУУТАА БАРАХСАҤҤА М.П. Алексеев-Дапсы щу¥ш S 8 «I if / ^ f S ® $ ж » vis s s s s s a s s s i s s i s s s i s & a s s s s i s s & i s a B S S S B s & s s s & a B S S 1 ® ® » * * ® У 7 У у /V -' /7 7 7 7 У У У У //У У 7 У У V V V vv 7 v У- J J J J J J J . , J s > j -/ s s J v .■■ ^ -■' • У . ^ J J s У s ' s J s J s J J s j S s ^ Дьокуускай НаМиомальна^" 2013 |библио/р1сг) УДК 373.136(571.56)(072.2) ББК 74.204(2Рос.Яку)р А47 Саха Өрөспүүбүлүкэтин үөрэҕин министиэристибэтин үбүлээһининэн таҕыста А47 Алексеев, Михаил Петрович-Дапсы. Учуутал барахсаҥҥа : (Баҕа силэ байҕалга эмтээх) / М.П. Алексеев-Дапсы. — Дьокуускай : Бичик, 2013. — 184 с. ISBN 978-5-7696-4313-2. Агентство CIP НБР Саха М.П. Алексеев-Дапсы — «Учууталлар учууталлара», «Саха сирин мето­ дика», «Тыл маастара» бэлиэлэрдээх, СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ, тьш билимин хандьыдаата, суруналыыс, Өрөспүүбүлүкэ араадьыйатыгар «Биһирэм тыл» диэн саха тылын култууратын үрдэтэр тускулаах биэрии ааптара, ыытааччыта, саха тылын култууратын туһунан оскуолаларга, нэһилиэнньэҕэ элбэхтик өйдөтүһэр. Наука кэмпириэнсийэлэригэр дакьшааттыыр, сонун санаалары этэр. Учуутал тылы, тыл туһунан билиитин хаҥатынар, киэҥ билиилээх, сөптөөх өйдөбүллээх, көҥүл санаалаах буолуон баҕарар. Ол оҥортуур бэсиэдэлэриттэй, «Баҕа силэ байдалга эмтээх» диэн туран, Учуутал барахсан на санаа курдугу (дьоҕуһу) утары уунар. УДК 373.136(571.56)(072.2) ББК 74.204(2Рос.Яку)р ISBN 978-5г7696-4313-2 © Алексеев М.П., 2013 © Оформление. НКИ «Бичик» РС(Я), 2013 БЫҺААРАР К Э РИ Э Т Э АҔЫЙАХ ТЫЛ Манна араадьыйаҕа, көрсуһуулэргэ, кэмпириэнсийэлэргэ этиилэрим киирдилэр. Араас-араас т уһулгэҕэ мэлдьи олоҕурар-тирэнэр чахчылардаах, тылыттан тылыгар сөбүлээн туһанар этиилэрдээх эбиппин. Араас-араас дъокко биири дьаныһан өйдөтө сатыырбыттан буолар ол. «Нуорба, номуука, баһаан, и)э, тиэримин, туску» — тыл угэһинэн, «иньэ, тускул, билим» — сурук угэһинэн. «Нуорма, наука, куонкурус, тиэрмин, баһаам» — тыл угэһиттэн туораан нуорбалааһын. С~Һ буолуута, атын да дорҕоон аралдьыһыыта бэйэтэ сокуоннаах. Аһаҕас дорҕоон иннигэр уонна икки аһаҕае дорҕоон. икки ардыгар С~Һ буолар. Икки Һ-лаах тыл саҥарарга уустук, иһиллимтиэтэ мөлтуур. Ол иһин биир Һ-тын туһэрэбит: эсэһит, асааһын, сыннъа сыһар диибит, «эһэһит, аһааһын, сынньа һыһар» диирбит оннугар (Н.С. Григорьев ыстатыйатын санатабын). Хайа да кэмнэ сатаан булан, билиитин ханатынар, уөрэнээччитигэр киэн өйу-санааны, дирик билиини биэрэр, төрөппуту кытта сатаан улэлиир учууталга сүгуруйэбин! Тулалыыр дьонуҥ тылга сыыһа сыһыанын көннөрүү — Эн биир үлэҥ. Онто суох — үлэбит эбии атахтанар. Тыл мөккүөрдээх боппуруостарын, ты