творца не для сябе (барыс мікуліч)

ТВОРЦА НЕ ДЛЯ СЯБЕ Алесь ПАШКЕВІЧ Барыс Мікуліч увайшоў у літаратуру яшчэ падлеткам: нарадзіўся 6 жніўня 1912 года, а са жніўня 1927-га ўжо друкаваўся ў часопісе «Маладняк». Апублікаваў сем кніг, сотні рэцэнзій, артыкулаў, нарысаў, аглядаў. Прыехаў з Бабруйска (на той час акруговага), заваяваў літаратурны і дзявочы Менск, і ў 24 гады (25 лістапада 1936-га) быў арыштаваны і кінуты ў турму. Вярхоўны суд невіноўнаму літаратару вынес вырак: 10 гадоў ГУЛАГу… Барыс Мікуліч — адзін з найменш прачытаных беларускіх творцаў, адзін с самых адораных — і не раскрытых, не ўвасобленых у тэкстах. Ён — адзін з самых стыльных, рытмічных празаікаў. Празаікаў, які б мог яшчэ задоўга да Караткевіча ўвекавечыць у гістарычным рамане Кастуся Каліноўскага. У часы, калі Максім Багдановіч быў «буржуазным», Барыс Мікуліч пісаў пра яго раман, а аўтэнтычныя звесткі атрымліваў ад Змітрака Бядулі, з якім побач жыў і з сям’ёй якога сябраваў… Умець, але не мець магчымасці зрабіць — гэта горш за катаргу ГУЛАГу. Гэта — катарга душэўная. Пасля вайны ў літаратуру прыходзяць дзесяткі маладых, а яму — вызваленаму — не дазваляюць друкавацца. Перапісваецца з даўно знаёмымі Лыньковым і Броўкам, дасылае ім свае рукапісы, чакае адказу — і атрымлівае: «Рэч вартая, але ж за Вамі цягнецца «шлейф»»… «Органы» забараняюць любімай жанчыне пісаць яму. Апантана дамагаецца рэабілітацыі. Аднак і «апраўданага» яго не друкуюць. За няпоўныя чатыры гады адноснай свабоды Барыс Мікуліч піша аповесці «Цяжкая гадзіна», «Развітанне», «Палеская аповесць», «Вецер на світанні», першую кнігу рамана пра часы Напалеонаўскай вайны «Адвечнае». Гэтая проза — лепшае з напісанага беларускімі аўтарамі ў першыя пасляваенныя гады. У той жа час (з 1946 па 1949-ы) Барыс Мікуліч сварае адметную кнігу-дзённік — «Аповесць для сябе», якая на сёння з’яўляецца найбольш вартасным і адметным ягоным творам. Гэта — і аўтарская споведзь, і ягоныя думкі пра чалавечы лёс у таталітарнай дзяржаве, і трапныя (сучасныя!) характарыстыкі многіх пісьменнікаў ды тагачаснага грамадска-літаратурнага жыцця, кранальныя самарэфлексіі ды каларытныя ўспаміны пра Змітрака Бядулю, Янку Купалу, Барыса Пастэрнака, Міхася Лынькова. «Я сведка і поўнага агалення чалавечай душы і ператварэння цывілізаванага чалавека ў «голага звера», сведка дзіўных эвалюцый — і ў адзін, і ў другі бок. Яркіх індывідуальнасцяў, па сутнасці, атрымалася мала, але для мастака было б цікава з асобных рысаў, што належаць розным асобінам, стварыць адзін ці некалькі тыпаў — яны маглі б прынесці славу і Гогалю, і Салтыкову-Шчадрыну, і Дастаеўскаму», — прызнаваўся ён. Прысуды Барыса Мікуліча прайшлі праверку часам: «Што ўбачыў, пачуў і зразумеў я ў Менску і якім ён быў восенню 1930 года? Толькі што прайшла «чыстка» літ. шэрагаў… Так мне ніколі і не ўдалося бачыць і чуць «легендарных» Дубоўку і Пушчу, але іхняя абаяльнасць адчувалася вельмі моцна. Пачаўся бой па ўсім фронце. І як бывае ў азарце, усё створанае раптам было аб’яўлена крамолай. Паспрабавалі закрэсліць усё мінулае, у тым ліку і Багдановіча, і Цётку, і Багушэвіча. Царавалі Канакоцін, Бэндэ і К…БелАПП — гэта была не толькі арганізацыя, гэта была паласа, «перыяд», вельмі шкодны. Не дзіва было тут закружыцца!». Характа- Барыс Мікуліч важлівасцяў. Колас узвешваў усё, а раз зрабіўшы ацэнку ці выказаўшы думку, — ніколі іх не мяняў і ахоўваў ад «р