οι πύλες της φωτιάς

Ευχαριστίες ΔΕ ΧΡΕΙΑΖΕΤΑΙ ΝΑ πω ότι ένα βιβλίο που επιχειρεί να φα­ νταστεί χαμένους κόσμους και πολιτισμούς οφείλει τα πά­ ντα στις αυθεντικές λογοτεχνικές πηγές, στην περίπτωση αυτή στον Όμηρο, στον Ηρόδοτο, στον Πλούταρχο, στον Παυσανία, στο Διόδωρο, στον Πλάτωνα, στο Θουκυδίδη, στον Ξενοφώντα και σε πολλούς άλλους. Χωρίς αυτούς δε θα μπορούσα να γράψω τίποτε. Το ίδιο αναγκαίοι ωστόσο ήταν και οι εκπληκτικοί επι­ στήμονες και ιστορικοί της εποχής μας, των οποίων τη δη­ μοσιευμένη σοφία έκλεψα ασυστόλως. Ελπίζω να συγχωρή­ σουν το συγγραφέα αυτού του έργου που δε διέθετε τις δι­ κές τους γνώσεις αν αναγνωρίσει με ευγνωμοσύνη και ονο­ μαστικά μερικούς από τους διακεκριμένους αυτούς κλασικι­ στές — Paul Cartledge, G.L. Cawkwell. Victor Davis Hansen, Donald Kagan, John Keegan, H.D.F. Kitto, J.F. Lazenby, E.V. Pritchett, W.K. Pritchett και ιδιαίτερα τη Mary Renault. Θα ήθελα να ευχαριστήσω ακόμη δυο πολύτιμους συνερ­ γάτες που οι συμβουλές και η καθοδήγησή τους ήταν απα­ ραίτητες: Πρώτα το Hunter B. Armstrong, διευθυντή της Διεθνούς Οπλολογικής Εταιρείας, ο οποίος είχε την καλοσύνη να μοι­ ραστεί μαζί μου τις γνώσεις του στα όπλα των οπλιτών, στις τακτικές και στην εφαρμογή και για τις ανεκτίμητες ενορά­ σεις και φανταστικές αναπαραστάσεις των αρχαίων μαχών. Όντας ο ίδιος φημισμένος αθλητής όπλων, το εξασκημένο στη μάχη μάτι του αγωνιστή Η. Armstrong συνέβαλε ανε­ κτίμητα στο να φανταστούμε τον τρόπο που πολεμούσαν οι Έλληνες οπλίτες. Τέλος, εκφράζω τη βαθύτατη ευγνωμοσύνη μου στο δρα Ιπποκράτη Κάντζιο, επίκουρο καθηγητή της Ελληνικής Γλώσ­ σας και Λογοτεχνίας στο κολέγιο Ρίτσαρντ Στόκτον του Νιου Τζέρσεϊ, για τη γενναιόδωρη εγκυκλοπαιδική του βοή­ θεια σε όλα τα στάδια αυτού του εγχειρήματος. Δεν ήταν μόνο καθοδηγητής και μέντοράς μου στα ιστορικά γεγονό­ τα και στις αυθεντικές γλωσσικές εκφράσεις και μεταφρα­ στής (μεταφράσεις ελεύθερες αλλά ακριβείς) των επιγρα­ φών, των αποσπασμάτων και των όρων σε όλο το βιβλίο, αλ­ λά και επενέβη πολλές φορές με σοφία και έμπνευση. Δεν υπάρχει σελίδα σ' αυτό το βιβλίο που να μην οφείλει κάτι σε σένα, Ιπποκράτη. Σ' ευχαριστώ για τις αμέτρητες δημιουρ­ γικές συνεισφορές σου, τη συνεχή σου ενθάρρυνση και τις ολύμπιες συμβουλές σου. Ιστορικό σημείωμα Το 480 π.Χ. ο στρατός της Περσικής Αυτοκρατορίας υπό την αρχηγία του βασιλιά Ξέρξη, που, σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, αριθμούσε δύο εκατομμύρια άντρες, πέρασε τον Ελλήσπο­ ντο και άρχισε την προέλασή του, με σκοπό να καταλάβει και να υποδουλώσει την Ελλάδα. Σε μια απέλπιδα προσπάθεια να τους καθυστερήσει, μια επίλεκτη δύναμη τριακοσίων Σπαρτιατών στάλθηκε στο στε­ νό των Θερμοπυλών, όπου τα όρια ανάμεσα στα βουνά και στη θάλασσα ήταν τόσο στενά, που το πλήθος των Περσών και το ιππικό τους θα εξουδετερώνονταν εν μέρει. Έλπιζαν ότι εκεί μια δύναμη επίλεκτων αντρών, πρόθυμων να θυσιά­ σουν τη ζωή τους, θα μπορούσε να απωθήσει, τουλάχιστον για λίγες μέρες, τις μυριάδες των εισβολέων. Τριακόσιοι Σπαρτιάτες και οι σύμμαχοι τους κράτησαν τους εισβολείς επτά ημέρες. Κι όταν τα σπαθιά τους λύγισαν και έσπασαν, πολεμούσαν με «νύχια και με δόντια» (όπως αναφέρει ο Ηρόδοτος), πριν τελικά νικηθούν. Οι Σπαρτιάτες και οι σύμμαχοι τους Θεσπιείς έπεσαν μέ­ χρις ενός. Όμως η θυσία τους δεν πήγε χαμένη, γιατί έκανε τους Έλληνες να ενωθούν, κι εκείνο το φθινόπωρο και την άνοιξη νίκησαν τους Πέρσες στη Σαλαμίνα και στις Πλαται­ ές, κι ακόμη προφύλαξαν τη δημοκρατία και την ελευθερία που είχαν αρχίσει να γεννιούνται στη Δύση, ώστε να μη χα­ θούν στο λίκνο τους. 11 ΣΤΙΒΕΝ ΠΡΕΣΣΦΙΛΝΤ Δύο μνημεία υπάρχουν σήμερα στις Θερμοπύλες. Στο νε­ ότερο, που λέγεται μνημείο του Λεωνίδα, προς τιμήν του Σπαρτιάτη βασιλιά που έπεσε εκεί, είναι χαραγμένη η απάντηση του στην απαίτηση του Ξέρξη να παραδώσουν τα όπλα τους. Η απάντηση του Λεωνίδα ήταν δυο λέξεις: «Μο­ λών λαβέ». «Έλα να τα πάρεις». Το δεύτερο μνημείο, το αρχαίο, είναι μια λιτή επιτύμβια στήλη, που πάνω